Kryzys szczególnie uderzył w młodych ludzi. "Obecnie w Europie prawie 6 milionów ludzi poniżej 25. roku życia jest bezrobotnych, a 7,5 miliona nie ma pracy oraz nie uczy się i nie szkoli" - czytamy w opublikowanym kilka dni temu dokumencie Komisji Europejskiej, prezentującym strategię zwalczania bezrobocia wśród młodzieży. O szansach młodych na rynku pracy w dużym stopniu decyduje jakość kształcenia zawodowego. Jego poprawa, czyli dopasowanie do potrzeb rynku pracy, jest niezwykle istotna dla obniżenia bezrobocia wśród młodych.
Mając na uwadze znaczenie szkolnictwa zawodowego w kształtowaniu polityki rynku pracy Wydział Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy (MORP) konsekwentnie, obok monitoringu rynku pracy, prowadzi badania dotyczące wybranych aspektów kształcenia zawodowego na Mazowszu, obecnie w ramach projektu "Szkolnictwo zawodowe. Kondycja - potencja - potrzeby II". W realizowanym od 1 października 2011 roku projekcie, będącym merytoryczną kontynuacją wcześniejszych projektów, poza badaniami ogólnymi, MORP podjął próbę przełożenia wiedzy teoretycznej na wymiar praktyczny.
Kompleksowe badania dotyczące sytuacji szkolnictwa zawodowego zrealizowane na Mazowszu identyfikują szereg działań pozornych, które mają miejsce w tej sferze. A niereagowanie na nieprawidłowości w przygotowaniu kompetencji młodych ludzi nieadekwatnie do potrzeb pracodawców może mieć daleko idące skutki dla ich funkcjonowania na rynku pracy oraz jakości życia w ogóle. Zatem reakcja na te problemy, a nawet ich antycypacja powinna być szybka. W świetle wyników badań zrealizowanych przez Mazowieckie Obserwatorium Rynku Pracy należy podjąć dyskusję o tym, jak kształcić przyszłych pracowników, tzn. jak efektywnie edukować młodego człowieka - by był przygotowany do podjęcia i rozwijania kariery zawodowej.
W projekcie "Szkolnictwo Zawodowe. Kondycja - potencjał - potrzeby II", na podstawie wniosków i rekomendacji z pierwszego etapu, zaplanowano realizację czterech modułów badawczych. Dwa stanowią rozszerzenie poprzednich, a tematyka kolejnych dwóch wynika z rekomendacji. Badania podzielono na cztery moduły:
I - Młodzież a rynek pracy: celem badania była identyfikacja sposobów planowania rozwoju zawodowego przez uczniów oraz absolwentów szkół zawodowych, co pozwola na wskazanie czynników decydujących o powodzeniu na rynku pracy.
II - Formy nauki zawodu: badanie dostarcza informacji na temat współpracy SZ z podmiotami rynku oraz aktualnego wizerunku szkolnictwa zawodowego (badanie przeprowadzono w 12 szkołach wdrażających kształcenie modułowe oraz trzech szkołach przygotowujących się do wdrożenia, w subregionach: warszawski, radomski, płocki, ciechanowski oraz ostrołęcki.
III - Rola doradztwa zawodowego w wyborach edukacyjnych: celem badania było dostarczenie informacji na temat roli doradztwa zawodowego w podejmowaniu wyborów edukacyjnych.
IV - Badanie losów absolwentów: celem badania było poznanie zgodności dokonywanych wyborów edukacyjnych z wykonywaną pracą.
Badania przeprowadzono na terenie siedmiu powiatów na Mazowszu.
Na podstawie wyników badań sformułowano wnioski, główne to m.in.:
Doradztwo zawodowe
- Spośród wszystkich szkół w województwie mazowieckim, jedynie 7 proc. prowadzi Szkolny Ośrodek Kariery, a 6 proc. korzystało z SzOK w przeszłości, natomiast 87 proc. szkół nigdy nie miało z nim kontaktu.
- Tylko 9 proc. osób zajmujących się doradztwem zawodowym ma stanowisko doradcy zawodowego zatrudnionego w szkole.
- 29 proc. osób prowadzących doradztwo zawodowe nie posiada oficjalnych kwalifikacji w tej dziedzinie i nie są skłonne je zdobywać.
- W większości badanych szkół nie nastąpiły istotne zmiany w doradztwie zawodowym związane z nową formą egzaminów zawodowych z poszczególnych kwalifikacji.
- Tylko część badanych uczniów uczestniczyła w zajęciach z doradztwa zawodowego, a zajęcia te dotyczyły głównie poznania własnych preferencji i predyspozycji zawodowych.
- Część z uczniów przyznała, że na zajęciach z doradztwa zawodowego szukali jedynie potwierdzenia słuszności dokonanych już wyborów.
- Wśród najważniejszych czynników, które mają decydujące znaczenia dla dokonywanych wyborów edukacyjnych i zawodowych, uczniów wszystkich typów szkół, są przede wszystkim zainteresowania uczniów oraz opinia rodziców i kolegów.
- W szkołach stosuje się zróżnicowane formy doradztwa zawodowego. Jednak zajęcia indywidualne, we wszystkich badanych szkołach, realizowane są rzadko.
- W większości badanych szkół, zajęcia z doradztwa zawodowego prowadzone są niesystematycznie, doraźnie na godzinach wychowawczych lub podczas zastępstw na lekcjach przedmiotowych.
- Nie wszystkie osoby zajmujące się doradztwem zawodowym posiadają odpowiednie kwalifikacje formalne. Może to budzić obawy co do jakości prowadzonych zajęć, w szczególności w przypadku stosowania testów badających osobowość czy predyspozycje.
- Szkołom brakuje wsparcia w planowaniu działań z zakresu doradztwa zawodowego, zarówno pod względem przygotowania kadry jak i określenia niezbędnego zakresu zajęć.
Nauka zawodu
- W trakcie nauki zawodu uczniowie mogą nie zetknąć się ze wszystkimi zagadnieniami, jakie powinny znaleźć się w programie, czego konsekwencją jest konieczność przygotowywania się do egzaminu zawodowego w "ostatniej chwili" - na kilka miesięcy, lub w skrajnych przypadkach, na kilka tygodni przed jego terminem.
- Ograniczona kontrola nad procesem edukacji.
- Brak standardów kształcenia w danym zawodzie.
- Często niska motywacja młodocianych pracowników do nauki zawodu.
- Częsty brak koordynacji przebiegu praktycznej nauki zawodu ze strony szkoły, co może powodować wśród pracodawców poczucie bycia pozostawionym samym sobie, ale także niepisane przyzwolenie na dysponowanie uczniem przede wszystkim zgodnie z potrzebami przedsiębiorstwa, bez priorytetu procesu dydaktycznego.
- Wciąż zbyt mały udział pracodawców we współtworzeniu programów nauczania, standardów nauki zawodu oraz wymagań egzaminów zawodowych.
- Rozbieżności wymagań egzaminu zawodowego i realnych wymagań zawodu, tak jak jest on rozumiany przez wykonujących go praktyków.
- System finansowania, który w wybranych przypadkach uniemożliwia pełne zaangażowanie się pracodawcy - mistrza w proces kształcenia ucznia.
- To co łączy szkoły i pracodawców to często po prostu układ dotyczący kierowania uczniów na praktyczną naukę zawodu.
- Kontakty ograniczone są do minimum - w momencie kierowania ucznia na naukę zawodu, a w trakcie nauki jedynie w przypadku wystąpienia wyraźnych problemów.
Kształcenie modułowe
- Placówki kształcące z wykorzystaniem modułowych programów nauczania skoncentrowane były w subregionie warszawskim (Warszawa) oraz radomskim (Radom).
- Brak wiedzy lub wiedza ogólna, fragmentaryczna powodująca liczne obawy i bariery mentalne wobec kształcenia modułowego.
- Potencjał szkół i związane z nim bariery: finansowe, infrastrukturalne i wyposażeniowe, organizacyjne oraz kadrowe
- Brak zrozumienia idei kształcenia modułowego, dowolna interpretacja jego założeń i dowolne korzystanie z modułowego programu nauczania, np. równoległe realizowanie kształcenia w kilku modułach, zamiast przechodzenia do kolejnego modułu po zakończeniu poprzedniego.
MORP podpisał 12 porozumień ze szkołami zawodowymi, w wyniku których - w oparciu o analizę i prognozę zapotrzebowania lokalnego rynku pracy na kwalifikacje i zawody - zostały przygotowane programy rozwojowe tych szkół. W ramach programów przeprowadzono również analizę kompetencji i potrzeb kadry nauczycielskiej, pedagogicznej oraz uczniów. Program rozwojowy stanowi punkt wyjścia do przygotowania planu dodatkowych zajęć podnoszących kompetencje kluczowe, ogólne i społeczne uczniów, opracowania i wdrożenia planów szkoleń dla nauczycieli, dodatkowych zajęć dla uczniów. Diagnoza zawarta w programie ma stanowić w założeniach uzasadnienie wnioskowania o zewnętrzne środki finansowe, zmiany kierunków kształcenia. Może stać się podstawą działań reorganizujących sposób prowadzenia zajęć praktycznych, nie tylko w oparciu o własne zaplecze zawodowe, ale przy pełnym wykorzystaniu możliwości centrów kształcenia praktycznego i współpracujących pracodawców.
Więcej informacji: www.obserwatorium.mazowsze.pl